Odrestaurowano przepiękne zdobienia warszawskich budynków. Mamy zdjęcia sgrafitto
Sgraffito to technika dla cierpliwych. W wielu miastach Polski można podziwiać sgraffita o mniej lub bardziej skomplikowanych wzorach, najczęściej na elewacjach zabytkowych kamienic. Często z czasem te dekoracje niszczeją, ale dzięki starannej renowacji coraz więcej sgraffiti otrzymuje nowe życie. Zobacz odrestaurowane sgraffito na czterech warszawskich budynkach.
Spis treści
- Warszawska MDM – ul. Marszałkowska 55/73
- Willa Kamińskich w Kolonii Profesorskiej – ul. Myśliwiecka 10
- Dom L. Klewina i W. Horodyńskiego – ul. Madalińskiego 80
- Szkoła na Mariensztacie – ul. Bednarska 11
Warszawska MDM – ul. Marszałkowska 55/73
Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa została zbudowana w latach 1950-1955 w stylu realizmu socjalistycznego, według projektu architektów pod kierunkiem Józefa Sigalina i Stanisława Jankowskiego. Niedawno odnowiono sgraffito oraz przejścia bramne budynku przy Marszałkowskiej 55/73 – ważnego elementu MDM-u wpisanego do rejestru zabytków.
Sgraffita wykonane według projektu Krystyny Kozłowskiej i Grzegorza Wdowickiego umieszczono na prawie całych powierzchniach ścian nad obiema monumentalnymi bramami. Tematyka nawiązuje do symboliki warszawskiej, do motywów syrenek w otoczeniu geometrycznej dekoracji plecionkowej.
Sgraffito zostało wykonane w dwóch kontrastujących ze sobą kolorach – jasnobeżowym i głębokiej czerni. Podczas renowacji okazało się, że czarny piment użyty w dużych ilościach tak silnie oddziaływał na tynk, że ten utracił swoją przyczepność i osypywał się razem z jasną warstwą rysunkową. Skutkiem tej wady technologicznej były ubytki szacowane na ok. 50% powierzchni całego sgraffito, pomimo kilku renowacji i prób ratowania dekoracji w latach osiemdziesiątych.
Pierwotnie wspólnota mieszkaniowa zamierzała wykonać remont całej elewacji od ulicy Marszałkowskiej, ale ze względu na ogromny koszt tych prac zdecydowano się na etapowe przeprowadzenie prac najbardziej pilnych. W pierwszej kolejności zdecydowano o ratowaniu najbardziej zniszczonych elementów, m.in. dekoracji sgraffitowych nad dwiema bramami od strony ulicy Marszałkowskiej. Od kilku lat można je już podziwiać po przeprowadzonej renowacji.
Przeczytaj również:
- Sgraffito na elewacji. Skąd pochodzi technika sgraffito? Jak powstaje sgraffito?
- Jak projektować elewacje nowych obiektów w otoczeniu zabytków? Przykłady realizacji
Willa Kamińskich w Kolonii Profesorskiej – ul. Myśliwiecka 10
Kolonia Profesorska to zespół 18 domów własnych architektów i profesorów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Budynki powstawały od 1922 roku jako wzorcowy przykład dla nowego polskiego stylu budownictwa mieszkaniowego. Kolonia położona jest w kwartale ulic: Górnośląska, J. Hoene-Wrońskiego, Myśliwiecka. Zabudowa jest cennym przykładem poszukiwań artystycznych architektów odradzającego się państwa polskiego oraz pamiątką po wyjątkowych osobach, które je zamieszkiwały w 20-leciu międzywojennym.
Jednym z ciekawszych domów w Kolonii Profesorskiej na Solcu jest willa zbudowana w 1925 r. przy ulicy Myśliwieckiej 10. Jej pierwszymi mieszkańcami byli Zygmunt Kamiński, grafik, malarz, współtwórca i wieloletni dziekan Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej i profesor Akademii Sztuk Pięknych oraz Zofia Trzcińska-Kamińska, rzeźbiarka, medalierka, jedna z nielicznych żołnierek Legionów Polskich.
Charakterystycznym elementem zaprojektowanego przez profesora budynku jest stworzone przez samego właściciela sgraffito na wysokości pierwszego piętra fasady frontowej. Dom został uszkodzony w czasie II wojny światowej. Zdecydowana większość substancji zabytku przetrwała, dzięki czemu budynek ma znaczną wartość historyczną. Po wojnie willa została nadbudowana, a czterospadowy dach zastąpiono wyższym, dwuspadowym. Kamińscy uczestniczyli zarówno w jego przebudowie, jak i naprawie dekoracji sgraffitowych.
W roku 2023 po przyznaniu dotacji przeprowadzono remont zabytkowej willi Kamińskiego. Zabrudzone i uszkodzone dekoracje sgraffitowe zdecydowano się oczyścić laserem, co zmniejszyło ryzyko przypadkowego uszkodzenia odspojonych fragmentów.
Nawet na silnie zniszczonych, rozwarstwionych fragmentach i odsłoniła piękną, głęboką czerń warstw podkładowych. Przy okazji konserwatorzy dokonali zaskakującego odkrycia – pod czarnym podkładem ujawniła się warstwa materiału w kolorze intensywnej, głębokiej czerwieni. Prawdopodobnie, początkowo planowano dekoracji nadać tę nietypową kolorystykę. Warstwa ta jest jednak bardzo nietrwała i łatwo się osypuje. Być może dlatego przykryto ją znacznie trwalszym czarnym tynkiem. Dodatkowo, po oczyszczeniu na dekoracji widoczne są ślady farby, której autorzy dekoracji użyli dla wzmocnienia wyrazu artystycznego sgraffita.
Warto wspomnieć, że dekoracje sgraffitowe wykonano także od strony ogrodu, jednak są one w gorszym stanie niż te frontowe, które po wojnie naprawiali sami Kamińscy, utrzymując oryginalną stylistykę i wysoką jakość rysunku. Na elewacji ogrodowej widoczne są liczne, późniejsze ingerencje innych wykonawców w uszkodzone sgraffito. Podczas jej niedawnego remontu pod cienką warstwą wtórnej szpachli, którą przykryto całą elewację podczas powojennego remontu i przebudowy, w blendach okiennych odkryto oryginalną zaprawę tynkarską w kolorze ceglastoczerwonym.
Dom L. Klewina i W. Horodyńskiego – ul. Madalińskiego 80
Warto też zwrócić uwagę na ciekawe sgraffito, które znajduje się na ścianie budynku mieszkalnego przy ul. Madalińskiego 80 na warszawskim Mokotowie. Dom ten zaprojektowany przez architekta Stanisława Morawskiego i wzniesiony w latach 30. XX wieku, należał do Ludwika Klewina (ojca Jana) i Włodzimierza Karola Horodyńskiego.
Widoczne na elewacji sgraffito przedstawia ludzi zbierających plony. Wykonała je w 1935 roku artystka plastyk Elżbieta Malcz-Klewin, która mieszkała z mężem w tym budynku aż do wybuchu wojny. Staraniem wspólnoty mieszkaniowej funkcjonującej w budynku w 2014 roku odnowiono elewację, a także przedwojenne sgraffito.
Szkoła na Mariensztacie – ul. Bednarska 11
Okazałe dwie kompozycje sgraffito – „Stara i Nowa Warszawa” – na elewacji budynku przy ulicy Bednarskiej 11 w Warszawie stanowią jego integralny element. W socrealistycznym gmachu zbudowanym na początku lat 50. XX wieku według projektu Lecha Załęskiego mieści się Zespół Państwowych Szkół Muzycznych im. Fryderyka Chopina – dawniej był tu Dom Towarowy. Sgraffito zostało wykonane w 1952 roku według projektu Jana Seweryna Sokołowskiego przy współpracy Zofii Czarnockiej-Kowalskiej.
Obie kompozycje przedstawiają Warszawę: po lewej stronie możemy zobaczyć panoramę historycznej stolicy z praskiej strony Wisły, natomiast po prawej – współczesne twórcom, odbudowane miasto. Na dolnych fragmentach obu sgraffiti widoczne są scenki rodzajowe ukazujące robotników i rzemieślników przy pracy. Przez środek biegnie pas rzeki z napisem Varsovia. Nad wszystkim góruje wstęga z herbem miasta i parą gołębi z wieńcami laurowymi w narożach.
Sgraffito niestety przez lata ulegało coraz większej degradacji. Ekspertyza przeprowadzona w 2017 roku wykazała, że do jego wykonania zastosowano niskiej jakości pigmenty i tynki. Zły stan dekoracji wymagał podjęcia pilnych prac konserwatorskich – zniknął napis Varsovia, a z postaci umieszczonych na elewacji pozostały tylko zarysy.
Ze względu na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe pod koniec 2019 roku sgraffiti zostały wpisane do rejestru zabytków, co pozwoliło szkole muzycznej uzyskać dotacje na kosztowną restaurację dzieła. Dzięki temu oba sgraffita udało się odrestaurować w latach 2022-2023.
