Fasady budynków wielorodzinnych. Jaki materiał wybrać na elewację?

Do wykończenia fasad budynków wielorodzinnych przez wiele lat najczęściej wykorzystywano tynk pomalowany jasnymi, pastelowymi farbami. Obecnie na nowych osiedlach architekci starają się stosować różnorodne materiały oraz technologie wykonywania elewacji. Poza technicznymi parametrami tynków, cegieł, drewna bądź płyt kompozytowych znaczący wpływ na standard i charakter osiedla mają walory estetyczne oraz ciekawe połączenia zastosowanych wyrobów elewacyjnych.

Spis treści

1. Kolorowe i dekoracyjne tynki
2. Cegła klinkierowa
3. Drewno naturalne i modyfikowane termicznie
4. Płyty elewacyjne
5. Kamień naturalny
6. Na co zwrócić uwagę przy wyborze materiału elewacyjnego?

Kolorowe i dekoracyjne tynki

Obecnie technologie produkcji tynków i farb elewacyjnych umożliwiają uzyskanie elewacji w bardzo różnorodnej gamie kolorystycznej – od śnieżnobiałych przez jasne, pastelowe odcienie aż po mocne, żywe kolory. W ostatnich latach wiele osiedli mieszkaniowych zyskało elewacje jasne, np. białe z szarymi elementami, pozwalające zwiększyć efekt czystości, przestrzeni.

Nowoczesne tynki szlachetne zachowują swoją barwę dłużej niż tradycyjne wyprawy. Ich skład jest wciąż doskonalony, tak by zbyt szybko nie ulegały zabrudzeniom, a niektóre mają nawet właściwości samoczyszczące, co ułatwia późniejszą eksploatację i konserwację elewacji. Tynki w ciemnych kolorach, takich jak grafit, granat czy czerń, również są stosowane na elewacjach, choć niesie to ryzyko np. powstawania spękań, spowodowanych nadmiernym nagrzewaniem, albo przebarwień będących skutkiem źle dobranych materiałów lub nieprawidłowego wykończenia fasady. Wśród systemów ETICS – gdzie przede wszystkim używa się tynków i farb – są dostępne takie, w których do wykonania warstwy zbrojonej wykorzystuje się elastyczne masy bezcementowe o podwyższonej odporności na naprężenia termiczne, dzięki czemu dopuszczalne jest stosowanie ciemnych kolorów o odpowiednim współczynniku odbicia światła rozproszonego (<20). Są również wyprawy zawierające specjalne pigmenty (tzw. Cool Pigments) lub dodatki, pozwalające zmniejszyć temperaturę nagrzewanej przez słońce elewacji o kilka stopni. Jest to możliwe, ponieważ oprócz światła widzialnego odbija się również znaczna część promieniowania podczerwonego.

Dostępność różnokolorowych tynków pozwala na uzyskanie ciekawych wizualnie elewacji budynków wielorodzinnych. Niektórzy producenci proponują także specjalne masy dekoracyjne. Do ich aplikacji używa się odpowiednich narzędzi, matryc silikonowych bądź szablonów samoprzylepnych, które umożliwiają tworzenie powierzchni imitujących inne materiały stosowane na elewacjach, m.in. deski, beton architektoniczny, cegłę ceramiczną, kamień naturalny (np. piaskowiec, granit czy marmur), klinkier, corten (efekt rdzy), płyty stalowe, a także tynki mozaikowe (kamyczkowe), zaprawy w ciemnych kolorach z błyszczącymi drobinkami (efekt miki) lub masy fosforyzujące, które świecą w nocy.

Poza efektem wizualnym istotne są także inne cechy wypraw elewacyjnych, na które należy zwracać uwagę, m.in. trwałość, odporność na uszkodzenia mechaniczne, warunki atmosferyczne, korozję biologiczną czy zanieczyszczenie powietrza. Producenci oferują również tynki o specjalnych właściwościach, np. ciepłochronne, wodoszczelne, renowacyjne lub ww. samoczyszczące o wysokiej hydrofobowości.

Aplikacja tynków/farb w ciemnej kolorystyce bądź mas dekoracyjnych jest dość trudna (nakłada się je ręcznie, a następnie przeciera) i wymaga dużej staranności. Zwykle takie produkty są też droższe od standardowych, dlatego ich użycie powinno się uwzględniać już na etapie projektu, a następnie kosztorysu.

Cegła klinkierowa

Trwała i dekoracyjna cegła klinkierowa często pojawia się na elewacjach budynków mieszkalnych. Ze względu na swoje właściwości, takie jak trwałość, wytrzymałość i mrozoodporność, świetnie sprawdza się w miejscach szczególnie narażonych na uszkodzenia mechaniczne i wpływ warunków atmosferycznych, m.in. na cokołach, nadprożach czy podokiennikach. Może być także wykorzystywana na całej elewacji lub jej fragmencie albo tylko na pojedynczej ścianie. Często jest stosowana na fasadach rewitalizowanych obiektów poprzemysłowych bądź nowych, wznoszonych w ich sąsiedztwie, dzięki czemu pozwala osiągnąć efekt wizualny nawiązujący do loftowego charakteru otoczenia.

Obecnie technologie produkcji umożliwiają wytwarzanie cegieł klinkierowych w wielu fakturach, odcieniach (m.in. czerwieni, brązu, szarości i czerni) oraz o różnym stopniu połysku, co pozwala na uzyskiwanie na elewacji oryginalnych efektów wizualnych.

Cegły klinkierowe stosuje się zwykle w ścianach warstwowych do wykonania elewacji tradycyjną techniką murarską oraz połączenia jej z konstrukcją przy użyciu listew, kotew i łączników nierdzewnych. Dostępne są również wszelkiego rodzaju systemy montażowe (ruszty), umożliwiające mocowanie cegieł „na sucho”.

Elewacje z cegły nie muszą być monotonne. W celu ich urozmaicenia często używa się cegieł w kilku odcieniach lub stosuje się różne techniki wiązania muru, również z wysunięciem cegieł, co pozwala na uzyskanie oryginalnego efektu trójwymiarowej elewacji.

Nie bez znaczenia jest także szerokość i kolor spoin, które dobiera się zależnie od zaplanowanego efektu wizualnego – mogą być mało widoczne lub stanowić kontrast dla odcieni cegieł.

Efekt muru ceglanego można też osiągnąć dzięki cienkim płytkom klinkierowym lub cementowym imitującym cegłę, które mocuje się przy użyciu specjalnych zapraw klejących. Ciekawą alternatywą dla cegieł są elastyczne, mineralne płytki klinkierowe (wytwarzane w 92% z piasku kwarcowego), które mocuje się specjalnym klejem, pełniącym jednocześnie funkcję fugi. Każda płytka (o gr. ok. 7 mm) jest ręcznie wykończona i ma indywidualną strukturę oraz kolor. Dzięki elastyczności materiału płytki łatwo dopasowuje się do krzywizn, krawędzi narożnych ścian czy nadproży bez potrzeby stosowania elementów kątowych.

Ciężar całego systemu nie przekracza 7 kg/m², co umożliwia montaż płytek bezpośrednio na warstwie docieplenia. Okładzina jest odporna na uderzenia, a także mrozo- i ognioodporna, paroprzepuszczalna, a jej absorbcja wody nie przekracza 4%.

Na rynku dostępne są też odpowiednio profilowane płyty styropianowe, ułatwiające poprawny montaż płytek, oraz gotowe prefabrykowane elementy styropianowo-klinkierowe. Podobnie jak cegłę klinkierową płytki wytwarza się w wielu kolorach i wzorach, ale stanowią one jej tańszą i prostszą w montażu alternatywę, dlatego coraz częściej wykorzystuje się je na elewacjach budynków wielorodzinnych.

Drewno naturalne i modyfikowane termicznie

Drewno coraz częściej zdobi nowoczesne budynki wielorodzinne jako kontrast dla jednolicie wybarwionych elewacji, dodając całości elegancji i przytulnego ciepła. Elementy drewniane zwykle montuje się na różnego rodzaju rusztach w postaci fasad wentylowanych, co ułatwia wysychanie drewna. Deski przytwierdza się do rusztu pionowo, poziomo lub po skosie, w zależności od zaplanowanego efektu. Warto jednak pamiętać, że najtrwalsza będzie okładzina ułożona pionowo, bo woda deszczowa spływa z niej szybciej, nie gromadząc się w połączeniach.

W polskim klimacie bezpieczniej zastosować egzotyczne gatunki, m.in. cedr, modrzew syberyjski czy teak, które są bardziej odporne na czynniki atmosferyczne, grzyby i pleśnie bądź działanie wilgotnego wiatru. Do ich konserwacji wykorzystuje się bejce, oleje i woski, które pozwalają kontrolować naturalne starzenie się materiału. Ponieważ rodzime gatunki drewna mają niską odporność na warunki atmosferyczne, aby poprawić ich właściwości, poddaje się je obróbce termicznej.

Drewno modyfikowane termicznie jest mniej wrażliwe na działanie wilgoci i czynników biologicznych, słabiej się odkształca, ma wyższą izolacyjność termiczną, a dodatkowo podczas obróbki częściowo usuwane są z niego substancje lotne i żywice. Nabiera też charakterystycznego ciemnobrązowego, „spłowiałego” odcienia. Nie wymaga pracochłonnej pielęgnacji, ale podlega podobnym zmianom wyglądu (patynowanie i blaknięcie), dlatego zalecane jest jego regularne olejowanie.

Płyty elewacyjne

Elewacje budynków wielorodzinnych coraz częściej projektowane są jako fasady wentylowane, dlatego poszerza się gama możliwych do wykorzystania materiałów, które zwykle spotyka się np. w obiektach użyteczności publicznej. Na odpowiednio zaprojektowanych podkonstrukcjach montuje się różnego rodzaju płyty elewacyjne dostępne w wielu kolorach i formatach, co umożliwia tworzenie oryginalnych fasad. Poniżej krótko opisano kilka z nich.

Drewnopodobne, laminowane płyty HPL

Wytwarza się je pod wysokim ciśnieniem z włókien naturalnych (drewno/celuloza, ok. 70%) oraz żywic termoutwardzalnych (ok. 30%). Mają wysoką odporność na czynniki atmosferyczne, są odporne na zabrudzenia i łatwe w czyszczeniu oraz konserwacji. Płyty HPL montuje się w systemach fasad wentylowanych, na ruszcie systemowym lub konsolach mocujących, głównie poprzez nitowanie do podkonstrukcji bądź klejenie (brak widocznych łączników). Ze względu na wysoką wytrzymałość oraz dostępność w nietypowych wymiarach wykorzystywane są jako przegrody balkonowe czy wypełnienie balustrad. Płyty HPL nie należą do tanich, ale szeroka gama wariantów – jednolite, metalizowane, opalizujące kolory, a także imitacje materiałów naturalnych (np. drewna), nadruki bądź okleiny – pozwala na urozmaicenie fasady i łączenie z innymi materiałami.

Płyty włóknocementowe

Składają się w ok. 60% z cementu oraz z włókien celulozowych lub syntetycznych, stanowiących zbrojenie. Z natury mają szary kolor, ale mogą również być barwione w masie według palety kolorów oferowanych przez producentów. Można je także malować, wykańczać masami, uzyskując zaprojektowaną strukturę, lub fabrycznie nadać im np. fakturę deski. Lekkie i cienkie (o gr. poniżej 1 cm) elementy montuje się do rusztu aluminiowego za pomocą łączników mechanicznych (nitów) bądź przykleja odpowiednią zaprawą. Dość często wykorzystuje się je na elewacjach, gdyż stanowią stosunkowo ekonomiczne rozwiązanie.

Płyty kompozytowe

Mają formę paneli warstwowych składających się z dwóch warstw lakierowanej blachy aluminiowej o gr. ok. 0,5 mm, połączonych wewnętrznym rdzeniem z tworzywa sztucznego. Są łatwe w obróbce, stosunkowo lekkie i można je giąć, a dzięki rdzeniowi mają niską odkształcalność pod wpływem zmian temperatury. Panele wpina się w ruszt systemowy, co w razie potrzeby umożliwia demontaż i wymianę pojedynczego elementu. Płyty kompozytowe są dostępne w palecie barw RAL i NCS, a dzięki powłokom chroniącym przed działaniem promieni UV charakteryzują się trwałością i odpornością na czynniki atmosferyczne.

Spieki kwarcowe

To płyty wytwarzane z naturalnych kruszyw, takich jak: piasek kwarcowy, kruszone skały granitowe, iły łupkowe z pigmentami ceramicznymi. Są odporne na zarysowania, porosty czy glony, a także na graffiti, ponadto nie zmieniają koloru i właściwości pod wpływem czynników atmosferycznych. Mogą być pokryte specjalną powłoką (działającą na zasadzie fotokatalizy), dzięki której płyty m.in. same się oczyszczają, są antybakteryjne i niwelują nieprzyjemne zapachy. Technologia produkcji spieków pozwala uzyskać płyty imitujące beton, mokry tynk, stal, drewno, kamień naturalny czy gładką polerowaną powierzchnię, a tym samym zapewnia dużą swobodę w projektowaniu elewacji. Płyty są cienkie (3,5–20 mm), ale mogą mieć bardzo duże wymiary (np. 1,5 x 3 m), co pozwala je ciekawie rozplanować na elewacji. Elementy można kleić bezpośrednio do ocieplenia, a także montować zarówno mechanicznie, jak i poprzez klejenie do rusztu systemowego jako fasadę wentylowaną. Interesującą opcję stanowią gotowe płyty termoizolacyjne (o wymiarach 50 x 150 cm), składające się z lica, które stanowi spiek, oraz rdzenia izolacyjnego.

Płyty z betonu architektonicznego GRC

To mocne i trwałe prefabrykaty z betonu zbrojonego włóknem szklanym, które montuje się zwykle do ściany nośnej za pomocą nierdzewnych kotew chemicznych. Materiał ten daje się łatwo barwić, a także formować w niemal dowolne elementy przestrzenne i ażurowe, co daje wiele możliwości aranżacji elewacji budynków.

Kasetony (panele) elewacyjne

Wykonane z blachy stalowej albo aluminiowej, powlekanej lub lakierowanej – przykręcane do konstrukcji nośnej. Ich kształt, wymiary i kolor zazwyczaj są określone dla danej realizacji. Wykorzystuje się je w nowych obiektach, ale sprawdzą się także jako obudowa nieestetycznej, trudnej do renowacji fasady istniejących budynków.

Płyty magnezowe (MgO) fasadowe

Złożone z rdzenia (z mieszaniny tlenku magnezu, chlorku magnezu i perlitu) wzmocnionego z obu stron warstwą siatki z włókna szklanego. Mają dużą wytrzymałość mechaniczną, odporność na wahania temperatury, grzyby i szkodniki. Są niepalne, dzięki czemu płyty można stosować na elewacjach, ale pod warunkiem, że po zamontowaniu (przyklejeniu lub zamocowaniu do rusztu) zostaną pomalowane farbą elewacyjną lub pokryte tynkiem cienkowarstwowym. To ciekawy materiał, choć jeszcze dość rzadko używany na elewacjach budynków wielorodzinnych ze względu na pracochłonny montaż (m.in. szpachlowanie połączeń).

Kamień naturalny

Okładziny elewacyjne wykonane z kamienia (np. piaskowca, granitu, wapienia, trawertynu i marmuru) to jedno z najbardziej prestiżowych rozwiązań, stosowane tam, gdzie wymagana jest trwałość i najwyższa estetyka, np. w apartamentowcach. Poza naturalnym pięknem i niepowtarzalnością surowca okładziny charakteryzują się wysoką trwałością, niepalnością i odpornością na warunki atmosferyczne. Warto jednak pamiętać, by użycie kamiennych płyt przewidzieć już na etapie projektowania obiektu. Znaczny ciężar takiej elewacji (od 70 do 120 kg/m2) wymaga odpowiednio wytrzymałej konstrukcji ścian, np. żelbetowej monolitycznej, a także specjalnego systemu montażowego. Okładzina kamienna efektownie prezentuje się w połączeniu z drewnem i szkłem, a także ze szlachetnymi tynkami, klinkierem czy metalem. Ze względu na wysoki koszt wykonuje się ją zwykle na fragmentach budynków, np. na elewacji frontowej, cokołach lub opaskach wokół okien i drzwi. Nieco tańszym materiałem elewacyjnym są dostępne w szerokiej gamie kolorystycznej różnego rodzaju konglomeraty imitujące naturalny kamień.

Na co zwrócić uwagę przy wyborze materiału elewacyjnego?

O wyborze materiałów do wykończenia elewacji budynku decyduje wiele kwestii. Ponieważ jest ona poddawana bezpośredniemu działaniu czynników atmosferycznych, musi być odporna na promieniowanie UV, opady deszczu i śniegu, zmiany temperatury i dynamiczne oddziaływanie wiatru. Istotne są także wszelkie przepisy i normy związane z zasadami montażu poszczególnych rodzajów materiałów elewacyjnych w danej technologii, a także z wymaganiami ppoż. Poza kwestiami technicznymi ogromną rolę odgrywa wizualny odbiór zarówno pojedynczego budynku wielorodzinnego, jak i całego osiedla, na który składają się m.in. ciekawie dobrana kolorystyka, faktura i uzyskiwane efekty dekoracyjne – szczególnie w przypadku elewacji wykonywanych w systemie ETICS – oraz wielkość, ciężar i sposób ułożenia elementów zastosowanych okładzin, co jest istotne w fasadach wentylowanych.

W projektowaniu elewacji budynków nowoczesnych osiedli duży nacisk kładzie się na dopasowanie ich wyglądu do charakteru otoczenia inwestycji, a także harmonijne łączenie różnych materiałów, choć zdarzają się także odważne realizacje z kontrastowymi, charakterystycznymi zestawieniami. Inwestycje mieszkaniowe są coraz bardziej atrakcyjne wizualnie, nie tylko dzięki zróżnicowanej kolorystyce i stosowaniu dobrej jakości materiałów elewacyjnych, lecz także np. poprzez projektowanie dużych balkonów i tarasów, nadających indywidualny charakter budynkom.

Doskonalone przez producentów technologie produkcji pozwalają na uzyskiwanie ciekawych okładzin elewacyjnych w szerokiej gamie kolorystycznej, zróżnicowanych wymiarach i kształtach. Na polskie osiedla powoli wracają też konstrukcje prefabrykowane, wytwarzane z ogromną precyzją i z wysokiej jakości surowców. Ich zewnętrzne ściany mogą mieć warstwę elewacyjną z różnych materiałów, np. tynku, cegły klinkierowej lub płyt betonowych, kompozytowych bądź drewna. Prefabrykacja umożliwia również uzyskanie elementów betonowych (bądź keramzytobetonowych) barwionych w masie oraz nadawanie faktury ich powierzchniom.

Na ostateczny wygląd elewacji mają również wpływ dodatkowe elementy, np. ozdobne i osłonowe z blach perforowanych, dekoracyjne murale, płaskorzeźby, zadaszenia, balustrady balkonów, a nawet wielkość przeszkleń i rozmieszczenie okien. Powstanie osiedla mieszkaniowego bądź apartamentowca o efektownych wizualnie, trwałych i niepowtarzalnych fasadach jest zatem tylko kwestią wyobraźni architekta, dostępności danego materiału i zasobności inwestora.

Należy jednak pamiętać, że każdy materiał stosowany na fasadzie musi mieć odpowiednie dokumenty techniczne, w tym deklarację właściwości użytkowych, wymagane oznakowanie (np. CE), a także powinien być odpowiednio opisany i scharakteryzowany. Nie mniej ważne jest przestrzeganie zaleceń dotyczących przechowywania, transportu i obróbki materiału na okładzinę elewacyjną, a przede wszystkim poprawnego montażu, który rzutuje na późniejszą eksploatację całego systemu elewacyjnego.

Dorota Czernek