Ściany działowe - z czego i jak budować? Parametry ścian działowych

Ściany działowe to przegrody wewnętrzne, których podstawowym zadaniem jest funkcjonalne wydzielenie pomieszczeń w obrębie jednego lokalu, np. mieszkania lub biura. Są elementami niekonstrukcyjnymi, a zatem nie przenoszą obciążeń z konstrukcji budynku. Od ścian działowych wymaga się spełnienia wielu kryteriów, a nawet możliwości przejęcia obciążeń, które mogą pojawić się na etapie użytkowania budynku.

Spis treści

1. Z czego ściany działowe?
2. Właściwości ścian działowych
3. Masa własna ściany działowej
4. Kryterium sztywności a grubość ścian działowych
5. Izolacyjność akustyczna ścian działowych
6. Kiedy murować ściany działowe?
7. Oddzielenie ściany działowej od podłoża
8. Zamocowanie ściany działowej do elementów budynku
9. Prawidłowe wymurowanie
10. Zbrojenie ścian działowych
11. Nadproża w ścianach działowych
12. Oddylatowanie od elementów konstrukcji

Z czego ściany działowe?

Jest wiele materiałów, z których wykonuje się ściany działowe. Tradycyjne, czyli elementy murowe, zabudowa z płyt gipsowo-kartonowych oraz prefabrykaty o wymiarach większych od elementów murowych. Najczęściej wykorzystuje się jednak różnego rodzaju elementy murowe, których popularność wynika z ich właściwości użytkowych, dostępności, ceny oraz możliwości sprawnego wykonania z nich ścian działowych. Mogą to być:

• bloczki z autoklawizowanego betonu komórkowego o szerokości 10, 11,5 i 12 cm,
• pustaki ceramiczne o szerokości 11,5 cm,
• bloczki silikatowe o szerokości 11,5 oraz 12 cm,
• pustaki keramzytobetonowe o szerokości 9 i 12 cm.

Celowo zostały wymienione elementy o szerokości nie mniejszej niż 9 cm, ponieważ w technologii tradycyjnej murowanej nie powinno się wykonywać zbyt cienkich murów.Wynika to m.in. z dwóch dokumentów. Po pierwsze z Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, w którym w tabeli znajdującej się w rozdziale 5 „Pomieszczenia przeznaczone na pobyt ludzi”, w § 72–75, ujęte są minimalne wysokości pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi. W kontekście budynków mieszkalnych wymaga się, by pokoje miały wysokość minimum 2,5 m, zaś pokoje na poddaszu w obiektach jednorodzinnych i mieszkalnych zagrodowych oraz pomieszczenia w budynkach rekreacji indywidualnej – 2,2 m. W praktyce wykonuje się wyższe pomieszczenia, co wpływa na wysokość ścian działowych, a co za tym idzie – na ich sztywność, związaną z grubością muru.

• Płyty gk. Jakie są rodzaje płyt gk? Jakie możliwości zastosowania?

Drugim dokumentem jest norma PN-EN 1996-1-1, Eurokod 6 („Projektowanie konstrukcji murowych. Część 1-1: Reguły ogólne dla zbrojonych i niezbrojonych konstrukcji murowych”), która będzie przywołana w dalszej części artykułu w odniesieniu do wymaganej sztywności ścian wypełniających oraz związanej z nią odpowiedniej minimalnej grubości ścian wypełniających.

Właściwości ścian działowych

Mimo iż ściany działowe nie pełnią funkcji konstrukcyjnych, to powinny one m.in.:

• mieć niską masę własną,
• zapewniać odpowiednią sztywność,
• charakteryzować się dobrą izolacyjnością akustyczną.

W szczególnych przypadkach mogą też być wymagane inne właściwości, np. izolacyjność cieplna.

Masa własna ściany działowej

Ma kluczowy wpływ na możliwość ustawiania jej na stropie w dowolnym miejscu, bez konieczności wykonania w nim wzmocnienia. Jest to istotne na etapie użytkowania budynku, kiedy ściany działowe są często wielokrotnie wyburzane i ponownie wykonywane w nowych miejscach. Norma PN-EN 1991-1-1 zaleca, aby ciężar własny przestawnych ścian działowych był uwzględniany jako obciążenie równomiernie rozłożone qk i dodawany do obciążeń użytkowych stropu. Ściany działowe o większej masie powinny być projektowane z uwzględnieniem ich położenia, kierunku usytuowania oraz rodzaju stropu.

Tab. Obciążenie równomiernie rozłożone od ścianek działowych

Kryterium sztywności a grubość ścian działowych

Jest ono powiązane z wysokością pomieszczeń oraz minimalnymi grubościami ścian działowych. Jeśli są one murowane, to ich wymiary powinny być ograniczone do takich, które zapewnią jej odpowiednią sztywność. Według ww. normy PN-EN 1996-1-1 ściany wypełniające muszą spełniać kryteria minimalnej sztywności i nośności.Kryterium sztywności wyraża się smukłością ściany: h/t.

Dla ścian wypełniających przyjmuje się warunek smukłości, który nie powinien być większy niż 30 (czyli np. dla ściany o grubości 10 cm wysokość nie powinna być większa niż 30 x 10 = 300 cm). Jest to dodatkowo uzależnione od warunków podparcia ściany. Stateczność ścian działowych uzyskuje się przez ich podparcie na krawędzi dolnej oraz górnej, a także górnej i jednej bocznej lub na wszystkich pozostałych krawędziach (boczne i górna). W załączniku F do normy PN-EN 1996-1-1 podane zostały ograniczenia wymiarów (wysokości i długości) ścian obciążonych prostopadle do swojej powierzchni, w zależności od ich grubości i z uwagi na stany graniczne użytkowalności. Załącznik ten dotyczy jednak ścian o grubości nie mniejszej niż 100 mm. Dla ściany podpartej górą i dołem smukłość nie powinna przekraczać 30 (h/t ≤ 30).

Ściany usztywnione dodatkowo na jednej lub dwóch krawędziach bocznych oraz na dwóch krawędziach bocznych ze swobodną krawędzią górną można realizować o wysokościach większych, przy których h/t ≥ 30. Dopuszczalna wysokość ściany jest wówczas dodatkowo uzależniona od jej długości. Graniczne grubości ścian można odczytać z nomogramów zawartych w ww. normie.

Podsumowując, dla pomieszczeń o wysokości 2,5 m (co w świetle wykończonych struktur budynku oznacza 2,62–2,65 m) ściany działowe nie mogą być cieńsze niż 9 cm, by móc skorzystać z wytycznych zawartych w ww. normie. Jeśli nie ma możliwości zapewnienia sztywności ze względu na to, że ściana ma zbyt duże wymiary lub jest ona za cienka, to można stosować usztywnienia w postaci wieńców i słupów żelbetowych, ale takich wzmocnień zazwyczaj się nie wykonuje dla ścian działowych w budynkach mieszkalnych.

Ściany działowe powinny mieć zatem określoną grubość w świetle konstrukcji, czyli bez wykończenia. Grubość bloczków lub pustaków jest także istotna dla możliwości normalnego użytkowania ścian, np. wieszania na nich szafek, półek lub innych elementów.

Warto zauważyć, że dla inwestorów cieńsze ściany są korzystniejsze, ponieważ nie pomniejszają powierzchni użytkowej mieszkania i są tańsze od grubszych ze względu na niższe zużycie materiałów (licząc w m³). Dlatego niektórzy decydują się na wykonywanie ścian o grubości 6 lub 8 cm. Nie jest to jednak prawidłowe rozwiązanie z powodu znacznej smukłości takich przegród, czyli zbyt dużego stosunku ich wysokości do grubości. Tym samym nie mają one odpowiedniej sztywności (wymaganej przez normę murową z serii norm Eurokod 6), nie dają też za wiele możliwości umieszczenia w nich różnego rodzaju elementów mocujących, a także mają gorszą izolacyjność akustyczną niż grubsze ściany.

Izolacyjność akustyczna ścian działowych

Ściany działowe w obrębie jednego mieszkania w budynku jedno lub wielorodzinnym wydzielają pomieszczenia pod względem użytkowym, ale ich wpływ na skuteczną ochronę przed hałasem w rozdzielanych pomieszczeniach jest znacznie ograniczony. Wynika to głównie z dużo słabszej izolacyjności akustycznej drzwi wewnętrznych stosowanych w mieszkaniach. W tej sytuacji wraz ze wzrostem parametrów akustycznych samej ściany powinno się również montować drzwi o podwyższonych parametrach akustycznych. Jednocześnie należy tak projektować układy pomieszczeń i wejścia do nich, aby w maksymalnym stopniu ograniczyć przenoszenie dźwięków drogami pośrednimi, np. ciągami komunikacyjnymi w obrębie jednego mieszkania. Jest to trudne, a nawet praktycznie nie do wykonania, gdyż izolacyjność akustyczna ściany działowej w znacznej mierze zależy od tego, czy jest ona pełna, czy z otworem drzwiowym.

Wymagania izolacyjności akustycznej przegród w budynkach określone są w normie PN-B-02151-3 („Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem w budynkach. Izolacyjność akustyczna przegród w budynkach oraz izolacyjność akustyczna elementów budowlanych. Wymagania”). W tabeli zestawiono wymagania z powyższej normy dotyczące ścian działowych w budynkach mieszkalnych.

Tab. Wymagania izolacyjności akustycznej R_A1R dla ścian działowych w budynkach jedno-  i wielorodzinnych według PN-B-02151-3

Kiedy murować ściany działowe?

Bardzo ważną kwestią, która wpływa na trwałość ścian działowych, jest to, na jakim etapie budowy są one wykonywane. Trzeba pamiętać, że ściany działowe powinny być murowane na rozszalowanych już stropach i belkach, także tych powyżej realizowanych ścian działowych. Wtedy stropy i belki ulegają ugięciu, więc ściany będą już budowane na wstępnie ugiętych elementach budynku. W przeciwnym razie, pod wpływem rozszalowania odkształcenia tych elementów, mogłyby od razu spowodować porysowanie się ścian działowych.

Oddzielenie ściany działowej od podłoża

Ściany działowe lokuje się na różnych elementach budynku, które podlegają odkształceniom, m.in. na płytach fundamentowych (jeśli budynek jest posadowiony na płycie), płytach z chudego betonu pod parterem, stropach i belkach. Ugięcia tych elementów, nawet jeśli są dopuszczalne, to działają destrukcyjnie na ściany działowe, które nie mają takiej odkształcalności – mogą się porysować i popękać. By temu zapobiec, trzeba fizycznie oddzielić ścianę działową od podłoża. Wystarczy pod pierwszą warstwą bloczków murowanej ściany działowej ułożyć folię lub papę.

Następnie na tej przekładce muruje się pierwszą warstwę elementów murowych, zwykle przy użyciu zaprawy cementowej – nie jest ona tak plastyczna jak cementowo-wapienna, dzięki temu udaje się łatwo ustawić element murowy na grubej warstwie zaprawy, która „nie płynie”. Pierwsza spoina powinna być dosyć gruba, ponieważ trzeba nią wyrównać podłoże, na którym stawia się ścianę działową. W ten sposób odkształcające się podłoże nie powinno ciągnąć za sobą wymurowanej na niej ściany działowej.

Zamocowanie ściany działowej do elementów budynku

By ściany działowe zachowały stateczność (były stabilne), to oprócz zapewnienia im właściwej grubości powinno się je odpowiednio zamocować do konstrukcyjnych elementów budynku. Zazwyczaj do ścian nośnych lub słupów, czasami też do stropu nad ścianą działową. W przypadku połączenia ze ścianami nośnymi można to zrobić na dwa sposoby. Przy ich murowaniu można zostawić strzępia, czyli miejsca na wmurowanie bloczków ścian działowych, ale od tego się raczej odchodzi, bo nie jest to wygodne pod względem wykonawczym. Poza tym na etapie budowy ściany działowe często wykonuje się w innych miejscach niż są przewidziane w projekcie, np. podczas zmiany układu funkcjonalnego pomieszczeń. Najlepiej i najwygodniej jest zatem łączyć ściany działowe z nośnymi za pomocą specjalnych łączników stalowych (oznaczone są one jako P30 lub LP30).

To płaskie blaszki, które można wmurować w spoiny ścian nośnych albo zamocować w trakcie wznoszenia ścian działowych. Wmurowanie łączników w ściany nośne wymaga jednak wiedzy, gdzie ściany działowe będą usytuowane. Można też je zamocować do ścian nośnych na etapie wykonywania działówek. Wówczas blaszkę zagina się pod kątem prostym, przytwierdza za pomocą kołka do ściany nośnej, a następnie umieszcza się w spoinie ściany działowej. Można ją jeszcze przybić gwoździem do elementu murowego ściany działowej. Łączniki powinny być umiejscowione w co trzeciej warstwie bloczków ściany działowej. Oprócz łączników należy również nałożyć zaprawę murarską w spoinie pionowej pomiędzy elementami murowymi ściany działowej a ścianą nośną.

Prawidłowe wymurowanie

Każda ściana jest kompozytem, ponieważ wykonuje się ją z elementów murowych powiązanych za pomocą zaprawy (tradycyjnej lub do cienkich spoin bądź w postaci kleju poliuretanowego). Niezależnie od zastosowanych materiałów elementy murowe muszą być ze sobą prawidłowo powiązane, a mianowicie – spoiny pionowe kolejnych warstw w murze muszą się mijać.Elementy murowe w murach niezbrojonych powinny zachodzić na siebie w poszczególnych warstwach w taki sposób, aby ściana zachowywała się jak jeden element konstrukcyjny. Przemurowanie jest warunkiem koniecznym i uzależnione jest od wysokości elementów murowych:

• dla elementów do 250 mm zakład powinien wynosić ≥0,4 hu lub 40 mm (decyduje większa wartość);
• dla elementów powyżej 250 mm zakład powinien osiągać ≥0,2 hu lub 100 mm (decyduje większa wartość).

Ponadto należy właściwie rozłożyć zaprawę w spoinach poziomych i pionowych. Jeśli elementy murowe są profilowane na pióra i wpusty, a producent zaleca niewypełnianie zaprawą spoin pionowych, wówczas należy tak postąpić. Jednak zawsze trzeba sprawdzić instrukcje producenta danego systemu, ponieważ istnieją bloczki do ścian działowych profilowane na zamek, które należy murować z wypełnieniem zaprawą murarską spoin pionowych i poziomych.

Zbrojenie ścian działowych

W przypadku murowania ścian działowych na podatnych na uginanie się podłożach warto wzmocnić mur odpowiednim zbrojeniem.Gdy stosuje się spoiny cienkowarstwowe, należy zazbroić mury za pomocą płaskich kratowniczek metalowych lub zbrojenia siatkowego z rolki (np. Murfor Compact), które da się prawidłowo osadzić w spoinie o niewielkiej grubości. Jeśli mury wykonuje się z użyciem zaprawy tradycyjnej, wówczas można zastosować kratowniczki z prętów o przekroju okrągłym. Zbrojenie umieszcza się w pierwszych pięciu warstwach spoin muru u dołu ściany, a następnie zbroi się spoiny górnych partii muru w spoinach oddalonych od siebie o maksymalnie 40 cm.

Nadproża w ścianach działowych

W ścianach działowych najczęściej wykonuje się otwory na drzwi, nad którymi muszą być nadproża. Ponieważ ściany te nie są elementami konstrukcyjnymi budynku, to i nadproża nie są obciążone dużymi siłami. Dlatego zazwyczaj są to elementy samonośne, niosące same siebie oraz zbierające obciążenia od ciężaru własnego ściany działowej z równobocznego trójkąta obciążeń, wpisanego w geometrię ściany nad belką nadprożową. To niewielkie obciążenia, więc nadproża zazwyczaj dobiera się ze względu na jego długość, która powinna pasować do szerokości otworu, jaki ma przykryć, oraz do grubości ściany działowej. Ważne jest przy tym, by nadproża miały odpowiednią długość oparcia. Zazwyczaj wynosi ona od 10 do 25 cm i zależy od założeń projektowych oraz producenta nadproży. Można też wykonać nadproża wylewane żelbetowe, zwykle zbrojone czterema prętami, np. ø 10–12 mm, ze strzemionami z prętów ø 6 mm.

Czasami wykonawcy robią tylko żelbetowy pas rozciągany ze zbrojeniem 2 x ø 12 nadproża quasi-zespolonego, z nadmurowanyminad nim elementami murowanymi, które trzeba zawsze wymurować z wypełnieniem spoin poziomych i pionowych. Niemniej jednak zastosowanie nadprożowej belki prefabrykowanej jest najwygodniejsze, bo nie są potrzebne szalunki i podparcie montażowe. Gdy otwory w ścianach mają większą szerokość, to rozwiązanie zawsze powinno być dobrane przez projektanta.

Oddylatowanie od elementów konstrukcji

Ściany działowe nie powinny być obciążone innymi elementami konstrukcji budynku, ponieważ może to powodować uszkodzenie przegród nieprzystosowanych do przeniesienia obciążeń. Ponadto nie ujmuje się ich w projektach jako elementów konstrukcyjnych, więc mogą zaburzać, a nawet zmieniać schemat przekazywania obciążeń, co w ekstremalnych przypadkach może być niebezpieczne. Dlatego należy je oddylatować od stropów i innych elementów występujących nad nimi (np. więźby dachowej).

Wówczas pomiędzy ścianami działowymi a stropem powinno się zostawić przerwę o szerokości 2–3 cm. Umożliwi to odkształcenia elementów konstrukcyjnych, by przypadkiem nie dociążyły ściany działowej. Szczelinę tę należy wypełnić trwale plastycznym materiałem, np. specjalistyczną pianą (np. Soudal Flexifoam). Nie powinna to być zwykła pianka montażowa, bo po związaniu nie jest odkształcalna. Do wypełnienia szczeliny można też użyć wełny mineralnej, ale to jest trudniejsze do wykonania.

Jeśli w płaszczyźnie ściany występują np. drewniane słupy więźby dachowej, to również powinny one być oddylatowane od ściany działowej za pomocą szczeliny 1–2 cm, wypełnionej trwale plastyczną pianą poliuretanową lub wełną mineralną.

Podsumowanie

Ściany działowe to elementy budynku, które nie mają istotnego wpływu na bezpieczeństwo konstrukcji, dlatego przy projektowaniu i wykonawstwie poświęca się im niewiele uwagi. Najczęściej ich znaczenie można dostrzec dopiero podczas użytkowania obiektu. Wówczas zaniedbania mogą się uwidaczniać, sprawiając użytkownikom problemy związane głównie z rysoodpornością i sztywnością ścian. Dlatego tak ważne jest wybranie właściwych wyrobów oraz dopilnowanie wszystkich zaleceń wykonawczych istotnych dla danej technologii i materiałów.