Prosument zbiorowy w znowelizowanej Ustawie o OZE. Jakie ma prawa?

Definicja „prosumenta zbiorowego” wprowadzona do ustawy o OZE dla deweloperów, wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych oznacza możliwość skorzystania ze wsparcia w postaci dotacji na instalacje fotowoltaiczne. Kim jest prosument zbiorowy? Jakie prawa daje mu znowelizowana ustawa?

Spis treści

1. Prosument i prosument zbiorowy
2. Prosument zbiorowy w nowelizacji ustawy o OZE
3. Rozliczenie z prosumentem zbiorowym
4. OZE, prosument, deweloper – czyli nowe standardy energetyczne
5. Pomoc finansowa dla prosumenta zbiorowego 
6. Nowe usługi dla prosumentów

Prosument i prosument zbiorowy

Zacznijmy od definicji prosumenta, którą podaje ustawa o OZE (odnawialnych źródłach energii), zaznaczając, że pojęcie jest pochodną od słów „producent” i „konsument”: 

Podstawą prawną do zobowiązań Polski w zakresie udziałów energii z OZE w zużyciu energii finalnej brutto do roku 2030 jest Dyrektywa RED II (Renewable Energy Directive II) z 2018 roku w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Na podstawie zapisów prawnych zawartych w ww. dyrektywie nowelizowane są zapisy prawne w polskim prawodawstwie, dotyczące OZE.

• Jak oszczędzać energię w budynku wielorodzinnym?
• Zasada działania instalacji fotowoltaicznej i montaż
• Rozwój fotowoltaiki w Polsce z 200% wzrostem z roku na rok
• Jak dobrze wybrać firmę montującą panele fotowoltaiczne?
• Aktualności OZE

Istotne zmiany w ustawie o odnawialnych źródłach energii (DzU z 2021 roku, poz 610, 1093 i 1873), dotyczące energetyki prosumenckiej zbiorowej i wirtualnej, zawarto w ustawie z dnia 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o OZE i niektórych innych ustaw.

Prosument zbiorowy w nowelizacji ustawy o OZE

Oto wybrane fragmenty ustawy o OZE po nowelizacji wprowadzające nowe definicje:

Prosument wirtualny energii odnawialnej – odbiorca końcowy wytwarzający energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych źródeł energii na własne potrzeby w instalacji odnawialnego źródła energii przyłączonej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej w innym miejscu niż miejsce dostarczania energii elektrycznej do tego odbiorcy, która jednocześnie nie jest przyłączona do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej za pośrednictwem wewnętrznej instalacji elektrycznej budynku wielolokalowego, pod warunkiem że w przypadku odbiorcy końcowego niebędącego odbiorcą energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, wytwarzanie to nie stanowi przedmiotu przeważającej działalności gospodarczej.

Prosument zbiorowy energii odnawialnej – odbiorca końcowy wytwarzający energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych źródeł energii na własne potrzeby w mikroinstalacji lub małej instalacji przyłączonej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej za pośrednictwem wewnętrznej instalacji elektrycznej budynku wielolokalowego, znajduje się punkt poboru energii elektrycznej tego odbiorcy, pod warunkiem że w przypadku odbiorcy końcowego niebędącego odbiorcą energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, wytwarzanie to nie stanowi przedmiotu przeważającej działalności gospodarczej.

Reprezentant prosumentów – osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, uprawnioną na podstawie umowy, do reprezentacji prosumentów wirtualnych energii odnawialnej lub prosumentów zbiorowych energii odnawialnej, w szczególności w relacjach z operatorem systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, zarządcą budynku wielolokalowego lub organami administracji architektoniczno-budowlanej, a w przypadku prosumenta wirtualnego energii odnawialnej – także podmiotem odpowiedzialnym za bilansowanie handlowe.

Sprzedawca – dokonuje rozliczenia wartości energii elektrycznej wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej od 1 lipca 2022 r. prosumenta zbiorowego energii odnawialnej lub prosumenta wirtualnego energii odnawialnej, wytwarzającego energię elektryczną w instalacji odnawialnego źródła energii, której przyłączenie do sieci elektroenergetycznej i wprowadzenie z niej energii elektrycznej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej po raz pierwszy nastąpiło po 31 marca 2022 r.

Rozliczenie z prosumentem zbiorowym

Prosument zbiorowy energii odnawialnej lub prosument wirtualny energii odnawialnej może przypisać do jednego punktu poboru energii, w którym pobiera energię elektryczną, moc zainstalowaną elektryczną instalacji odnawialnych źródeł energii, która nie przekracza mocy umownej ustalonej dla tego punktu poboru energii, nie większą niż 50 kW.

Rozliczenia prosumenta zbiorowego energii odnawialnej dokonuje się na podstawie wskazań układu pomiarowo-rozliczeniowego dokonującego pomiaru ilości energii elektrycznej:

• wytworzonej w mikroinstalacji lub małej instalacji, przy czym ilość energii elektrycznej wytworzonej ustala się odpowiednio do udziału prosumenta zbiorowego energii odnawialnej w wytwarzaniu energii odnawialnej w tej instalacji, określonego w umowie,
• pobranej przez prosumenta zbiorowego energii odnawialnej.

Rozliczenia prosumenta wirtualnego energii odnawialnej dokonuje się na podstawie:

• wskazań układu pomiarowo-rozliczeniowego dokonującego pomiaru ilości energii elektrycznej pobranej przez prosumenta wirtualnego energii odnawialnej,
• ilości energii elektrycznej wytworzonej przez prosumenta wirtualnego energii elektrycznej w instalacji odnawialnego źródła energii, zgłoszonej przez podmioty odpowiedzialne za bilansowanie handlowe tej instalacji odnawialnego źródła energii i sprzedawcy energii prosumenta wirtualnego energii elektrycznej, do operatora systemu przesyłowego elektroenergetycznego w ramach bilansowania handlowego.

Operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego udostępnia sprzedawcy dane obejmujące godzinowe ilości energii elektrycznej wprowadzonej i pobranej z sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej przez prosumenta zbiorowego energii odnawialnej przed sumarycznym bilansowaniem i po sumarycznym bilansowaniu ilości energii elektrycznej wprowadzonej do i pobranej z sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej, zarejestrowanej uprzednio przez liczniki zdalnego odczytu.

Rozliczenia pomiędzy sprzedawcą a prosumentem energii odnawialnej, prosumentem zbiorowym energii odnawialnej lub prosumentem wirtualnym energii odnawialnej są prowadzone na podstawie ilości energii sumarycznie zbilansowanej w każdej godzinie.

Ponadto jeżeli:

• prosument zbiorowy energii odnawialnej lub prosument wirtualny energii odnawialnej pobierze odpowiednio z instalacji albo z sieci w miejscu, w którym dokonywany jest pomiar energii elektrycznej pobieranej, większą ilość energii elektrycznej niż przysługująca mu ilość energii elektrycznej wytworzonej w instalacji odnawialnego źródła energii, to uznaje się, że brakującą ilość energii elektrycznej ponad wytworzoną dla niego w instalacji odnawialnego źródła energii pobiera on z sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej;
• prosument zbiorowy energii odnawialnej lub prosument wirtualny energii odnawialnej pobierze odpowiednio z instalacji albo z sieci w miejscu, w którym dokonywany jest pomiar energii pobieranej, mniejszą ilość energii elektrycznej niż przysługująca mu ilość energii elektrycznej wytworzonej w instalacji odnawialnego źródła energii, to uznaje się, że nadwyżkę energii elektrycznej ponad jego pobór wprowadza on do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej;
• energia elektryczna w jednym miejscu dostarczania energii elektrycznej jest pobierana przez podmiot będący jednocześnie prosumentem energii odnawialnej oraz prosumentem zbiorowym energii odnawialnej lub prosumentem wirtualnym energii odnawialnej, w pierwszej kolejności jest rozliczana energia elektryczna wprowadzona do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej i pobrana z tej sieci przez ten podmiot działający jako prosument energii odnawialnej, następnie jest rozliczana energia elektryczna wprowadzona do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej i pobrana z tej sieci przez ten podmiot działający jako prosument zbiorowy energii odnawialnej, a jako ostatnia jest rozliczana energia elektryczna wprowadzona do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej i pobrana z tej sieci przez ten podmiot działający jako prosument wirtualny energii odnawialnej;
• energia elektryczna w jednym miejscu dostarczania energii elektrycznej jest pobierana przez podmiot będący jednocześnie prosumentem zbiorowym energii odnawialnej oraz prosumentem wirtualnym energii odnawialnej, w pierwszej kolejności jest rozliczana energia elektryczna wprowadzona do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej i pobrana z tej sieci przez ten podmiot działający jako prosument zbiorowy energii odnawialnej.

Sprzedawca dokonuje rozliczenia ilości energii elektrycznej wprowadzonej do i pobranej z sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej z prosumentem energii odnawialnej lub prosumentem zbiorowym energii odnawialnej w okresie rozliczeniowym określonym w umowie kompleksowej lub umowie sprzedaży.

Od energii elektrycznej rozliczonej prosument energii odnawialnej, prosument zbiorowy energii odnawialnej lub prosument wirtualny energii odnawialnej nie uiszcza opłat z tytułu jej rozliczenia na rzecz sprzedawcy.

Wytwarzanie i wprowadzanie do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej energii elektrycznej przez prosumenta energii odnawialnej, prosumenta zbiorowego energii odnawialnej lub prosumenta wirtualnego energii odnawialnej niebędącego przedsiębiorcą – nie stanowi działalności gospodarczej.

OZE, prosument, deweloper – czyli nowe standardy energetyczne

Od 2021 roku wszedł w życie standard energetyczny WT 2021, zawierający szereg wymagań dotyczących budowy i użytych materiałów. Najważniejszy z nich to wskaźnik EP (aktualnie wynosi 70 kWh/(m²·rok)), określający roczne zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną budynku, która jest potrzebna do jego ogrzewania, przygotowania c.w.u., wentylacji, chłodzenia i oświetlenia. Zatem zgodnie z nowymi warunkami technicznymi w budynkach powstających od 2021 roku wykorzystanie energii pochodzących ze źródeł nieodnawialnych ma zostać ograniczone do absolutnego minimum.

Należy się spodziewać, że osiągnięcie standardu energetycznego WT 2021w naszym kraju sprawi dużą trudność przede wszystkim w zakresie ogrzewania mieszkań. W budynku wielorodzinnym dla mieszkań ogrzewanych energią elektryczną przy użyciu folii i mat grzewczych lub paneli na podczerwień konieczne będzie zainstalowanie instalacji fotowoltaicznej, by zmniejszyć w ten sposób zużycie energii. Po zmianie przepisów korzystnym rozwiązaniem będzie inwestycja we wszelkiego typu systemy, które bazują na wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii. Dzięki ich zastosowaniu sprostanie mocno wygórowanym wymaganiom ekologicznym stanie się zdecydowanie łatwiejsze.

Energia elektryczna do zasilania ww. urządzeń grzewczych musi zostać pozyskana z pracy instalacji fotowoltaicznych zamontowanych głównie na dachach budynków wielorodzinnych. Ostateczna wielkość instalacji będzie zależeć od wybranego projektu budynku, powierzchni połaci dachu oraz warunków lokalizacyjnych działki. Na popularności zyskują również pompy ciepła, które mogą wykorzystywać energię z powietrza lub ziemi. Sprężarki pomp ciepła pobierają w czasie pracy duże ilości energii elektrycznej. Do ich zasilania będzie potrzebna energia elektryczna wytworzona przez instalację fotowoltaiczną. Jednoczesne zastosowanie pomp ciepła i instalacji fotowoltaicznej wpływa na znaczne obniżenie kosztów ogrzewania budynku. W nowych obiektach mają być wykorzystywane przede wszystkim OZE (na ile będzie to oczywiście możliwe ze względu na lokalizację nieruchomości), co wbrew pozorom jest rozwiązaniem nie tylko ekologicznym, ale i uzasadnionym ekonomicznie. Wiele nowoczesnych bloków i domów mieszkalnych w naszym kraju ma już zamontowane na dachach panele fotowoltaiczne. Mieszkańcom pozwala to na oszczędzanie energii elektrycznej, a deweloperowi podwyższa standard danego budynku. 

Wielu deweloperów wprowadza ekologiczne rozwiązania ze względu na wymogi środowiskowe, marketing lub możliwość uzyskania dodatkowych punktów w certyfikacji branżowej. Na osiedlach z energooszczędnymi budynkami produkuje się prąd na użytek lokatorów. Energia płynie do mieszkań z paneli fotowoltaicznych zainstalowanych na dachach i elewacjach budynków. Wytwarzany w ten sposób prąd może być przeznaczony na realizowanie wspólnych potrzeb wszystkich mieszkańców, np. na: oświetlenie klatek schodowych, przejść czy garaży, pracę wind, bram, wentylacji, klimatyzacji lub ogrzewanie budynku (np. dzięki pompie ciepła). Deweloperzy szacują średnią cenę 1 kW zainstalowanej mocy paneli fotowoltaicznych na poziomie ok. 4500 zł.

Ma być zielono, ekooszczędnie, a przy tym smart – to najnowsze trendy na rynku nowo budowanych mieszkań. Na to właśnie coraz częściej – oprócz ceny i lokalizacji – zwracają uwagę klienci. Profesjonalne firmy montujące instalacje fotowoltaiczne pomagają deweloperom praktycznie od podstaw. Są również w stanie wesprzeć inwestora w poszukiwaniu dotacji na odnawialne źródła energii. Opracowują całościowy plan inwestycyjny i uwzględniają oczekiwania dewelopera. Wykonują prace instalacyjne i montażowe systemu PV, magazyny energii oraz instalacje sterujące całym elektronicznym systemem odbioru energii w budynku. W nowych obiektach montują również stacje ładowania samochodów elektrycznych.

Pomoc finansowa dla prosumenta zbiorowego 

Choć energia z fotowoltaiki dla deweloperów, spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych nie może być rozdzielana bezpośrednio między mieszkańców, w znacznym stopniu przyczynia się do obniżania opłat związanych z czynszem.

Ciekawą alternatywą dla środków własnych czy pożyczek mogą być również rozwiązania takie jak leasing lub abonament fotowoltaiki dla deweloperów, wspólnot mieszkaniowych i spółdzielni. Najczęściej oferowane są one przez podmioty komercyjne, np. firmy fotowoltaiczne współpracujące z bankami, lub przez same banki. Zarówno abonament, jak i leasing fotowoltaiki działa na podobnej zasadzie.

Inwestor (obecnie najczęściej deweloper), spółdzielnia lub wspólnota mieszkaniowa nie ponoszą od razu całych kosztów przedsięwzięcia, ale spłacają je częściowo, w ratach. Często zdarza się, że wysokość rat jest zbliżona do oszczędności uzyskiwanych z fotowoltaiki, dzięki czemu cały projekt nie obciąża dodatkowo budżetu dewelopera, spółdzielni itd. Po wypełnieniu zobowiązań określonych w umowie (najczęściej trwa to ok. 6 lat) instalacja może przejść na własność dewelopera. Po tym czasie zacznie także przynosić wymierne korzyści finansowe.

Dofinansowanie fotowoltaiki dla deweloperów, spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych to również programy publiczne oraz unijne. W takich przypadkach pomoc przyjmuje najczęściej formę zwrotnej pożyczki (z możliwością częściowego umorzenia) lub całkowicie bezzwrotnej dotacji. Szczegółowe warunki zależą jednak od poszczególnych organów, które rozdysponowują środki, czyli np.  NFOŚiGW, gminy lub województwa.

Fotowoltaika dla dewelopera, spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych to rozwiązanie, które pozwala uniezależnić się od rosnących cen prądu, obniżyć rachunki za energię i zmniejszyć emisję dwutlenku węgla do atmosfery (1 kWh energii z PV to mniej w atmosferze ok. 1 kg CO2).

Podobnie jak w przypadku innych podmiotów będących prosumentami, deweloperzy, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe mogą odprowadzić niewykorzystaną energię do sieci ogólnej na zasadzie net-meteringu. W ten sposób nadwyżki prądu się nie marnują, lecz wracają do wytwórcy w mniej wydajnych okresach – nocą lub w zimowych miesiącach.

Nowy system (net-metering – działający od 25.04.2022 r.) opiera się na rozliczeniu prosumentów 1:1. Jednocześnie prosumenci indywidualni i zbiorowi ponoszą opłaty dystrybucyjne od ilości energii sumarycznie zbilansowanej pobranej z sieci elektroenergetycznej. Stawki zmienne za usługi dystrybucji zostały obniżone w stosunku do taryf zatwierdzonych przez Urząd Regulacji Energetyki o ok. 15%. 

Od rozliczonej energii deweloper lub spółdzielnia energetyczna nie uiszcza szeregu opłat, takich jak: z tytułu rozliczenia energii, opłaty dystrybucyjnej, kosztów tzw. bilansowania handlowego, opłaty OZE, opłaty „mocowej”. Kluczowym kryterium decydującym o stawce VAT jest produkcja energii na potrzeby własne. Stawką 8% VAT objęte są zatem instalacje montowane na budynkach dla dewelopera, spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych, a także m.in. gmin, gospodarstw domowych czy niektórych rolników.

Nowe usługi dla prosumentów

Na rynku fotowoltaicznym pojawiła się nowa oferta rozliczeń energii wytwarzanej dla prosumentów: „Prąd jak Powietrze 2.0” (PJP2.0) wprowadzona przez firmę Columbus Energy. Stanowi alternatywę dla prosumentów korzystających z dotychczasowego systemu opustów. Polega na tym, że prosument odkłada energię elektryczną w spółce Columbus Obrót (należącą do grupy Columbus) i kiedy potrzebuje, niezależnie od pory dnia czy roku, odbiera energię, nie płacąc za dystrybucję (bilansowanie 1:1 – powstaje w ten sposób wirtualny magazyn energii).

Ta forma rozliczeń energii to nic innego, jak cyfryzacja i decentralizacja saldowania energii elektrycznej w polskim systemie energetycznym. Zwiększa się tym samym efektywność wykorzystania energii elektrycznej, która prowadzi również do zmniejszenia emisji CO2 do atmosfery.

Propozycja rozliczeń energii w systemie PJP2.0 wpisuje się także w polskie rozwiązania prawne w zakresie transformacji energetycznej, zawarte w Krajowym Planie Odbudowy. Należy dodać, że rozliczenie energii w systemie PJP2.0 jest kompatybilne z zapisami prawnymi zawartymi w Europejskim Zielonym Ładzie przyjętym w grudniu 2019  oraz pakietem Fit for 55.

Drugą nowością, która zasługuje na uwagę jest inteligentny system nadzoru i optymalizacji przepływu energii – Power House.

Columbus Energy i Saule Technologies zawarły z Google Cloud umowę o współpracy przy tworzeniu nowych produktów wykorzystujących perowskitowe ogniwa fotowoltaiczne oraz rozwiązań z dziedziny energetyki rozproszonej i internetu rzeczy (z ang. Internet of Things, IoT).

Współpraca w zakresie IoT będzie polegać na połączeniu siecią najrozmaitszych, często bardzo niewielkich i ściśle wyspecjalizowanych urządzeń elektronicznych, które generują i przesyłają informacje pomiędzy sobą. Inżynierowie z Columbus Energy pracują nad projektem „Inteligentny system nadzoru i optymalizacji przepływu energii – Power House”. System nosi nazwę „HEMS” (z ang. Home Energy Management System) i będzie stanowił narzędzie do inteligentnego zarządzania wszystkimi urządzeniami i wytwarzaną energią w domu lub firmie. 

Jest to specjalny algorytm, uczący się zachowań energetycznych tak, by dostosować zużycie energii do potrzeb odbiorców. Jego celem jest osiągnięcie najwyższego poziomu efektywności energetycznej poprzez optymalizację zużycia energii. Technologia pozwala właścicielom domów, firm, zaoszczędzić na rachunkach za energię i sprawić, że ich gospodarstwa domowe, firmy były jeszcze bardziej ekologiczne. System tworzą połączone komponenty sprzętowe i oprogramowanie, które współpracują ze sobą, aby efektywnie zarządzać zużyciem energii w domu lub firmie. Bez wątpienia jest to najnowszy (w Polsce i UE) system sterowania energią w budynku.

Podsumowując, instalacje fotowoltaiczne dla budynków wielorodzinnych to rozwiązanie, które sprawdza się w przypadku obiektów realizowanych przez deweloperów oraz zarządzanych przez wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe. Nowelizacja ustawy o OZE i wprowadzenie definicji „prosumenta zbiorowego” oznaczają możliwość skorzystania przez te podmioty ze wsparcia w formie dotacji na instalacje fotowoltaiczne. Dzięki tym regulacjom każdy mieszkaniec naszego kraju może kupić (w niedalekiej przyszłości i wybranych lokalizacjach) lub wynająć część elektrowni fotowoltaicznej (do 50 kW) zbudowanej przez inny podmiot albo zrealizować własną instalację PV w innym miejscu niż to, w którym zużywa energię. Pozwala to ograniczyć rachunki za energię pobieraną w zupełnie innej lokalizacji.

Literatura

1. eur-lex.europa.eu.

2. www.nfosigw.gov.pl.

3. wysokienapiecie.pl.

4. www.ignitis.lt.

5. www.isap.sejm.gov.pl.

6. www.inzynieriaoze.pl,

7. www.columbusenergy.com.

Prof. dr inż. Ryszard Tytko, prezes firmy Eco Investment, ekspert w dziedzinie OZE