Oświetlenie części wspólnych. Jakie oprawy na klatkę schodową wybrać?
Zaprojektowanie i rozplanowanie klatek schodowych w wielorodzinnych budynkach mieszkalnych musi być zgodne z przepisami budowlanymi, a także odpowiednimi polskimi normami. Dotyczy to m.in. oświetlenia. Jakie oświetlenie na klatkę schodową wybrać?
Spis treści
- Przepisy dotyczące oświetlenia na klatkach schodowych
- Jak zaprojektować oświetlenie części wspólnych?
- Jakie oprawy oświetleniowe na klatkę schodową wybrać?
- Dlaczego oświetlenie LED sprawdzi się na schodach?
- Energooszczędne oświetleniu w bloku
- Oświetlenie ewakuacyjne klatki schodowej
Przepisy dotyczące oświetlenia na klatkach schodowych
Projektując oświetlenie klatek schodowych w budynkach mieszkalnych, trzeba pamiętać, że musi być ono podporządkowane odpowiednim przepisom i normom, a także spełniać standardy dotyczące oświetlenia części wspólnych tego typu budynków.
Podstawowe wytyczne odnośnie do oświetlenia znajdziemy w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Z kolei więcej szczegółowych informacji natury technicznej otrzymamy z normy PN-EN 12464-1:2022-01 „Światło i oświetlenie – Oświetlenie miejsc pracy – Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach”. Osobną kwestią jest oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne w budynkach mieszkalnych.
Szczegółowe informacje dotyczące tych zagadnień znajdziemy natomiast w normach PN-EN 1838:2013-11 „Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne” oraz PN-EN 13032-3:2022-04 „Światło i oświetlenie – Pomiar i prezentacja danych fotometrycznych lamp i opraw oświetleniowych – Część 3: Prezentacja danych dla oświetlenia awaryjnego miejsc pracy”.
Jak zaprojektować oświetlenie części wspólnych?
Podczas projektowania oświetlenia, bez względu na rodzaj obiektu, istotne jest przede wszystkim określenie podstawowych parametrów, które nie mogą być gorsze niż wymagają tego określone przepisy czy normy. Jednym z najważniejszych parametrów jest natężenie oświetlenia, czyli miara ilości światła, jaka pada na daną powierzchnię. Zgodnie ze wspomnianą wyżej normą PN-EN 12464-1 oświetlenie na klatkach schodowych w budynkach wielorodzinnych lub budynkach użyteczności publicznej powinno mieć natężenie światła nie mniejsze niż 150 lx, tj. o 50 lx więcej niż w pozostałych ciągach komunikacyjnych (np. korytarzach).
W tej samej normie znajdziemy również wymagane poziomy innych istotnych parametrów oświetlenia. Współczynnik UGRl, czyli ujednolicony wskaźnik olśnienia, który określa potencjalne ryzyko oślepienia, został ustalony na poziomie 28, zaś wskaźnik oddawania barw Ra nie może być niższy niż 40. Warto jednak pamiętać, że w przypadku współczynnika Ra w pomieszczeniach, w których stale przebywają ludzie, powinien on wynosić 80 lub więcej (im wyższy jest bowiem ten wskaźnik, tym lepiej są oddawane barwy oświetlonych przedmiotów).
Jeśli chodzi natomiast o barwę światła na klatce schodowej, to przyjęło się, że temperatura barwowa powinna oscylować w granicach 4000 K, czyli odpowiadać światłu neutralnemu (kolory przedmiotów są wówczas dokładnie odwzorowane). Nierzadko można spotkać także podejście, że lepsze w klatkach schodowych jest światło ciepłe – stosuje się również nieco obniżoną temperaturę (3300–3500 K).
Dokładny sposób oświetlenia klatki schodowej i dobór konkretnych opraw zależą od zarządcy budynku, to on (poza powyższymi parametrami) powinien pamiętać również o wielu innych wymaganiach. Klatka schodowa powinna np. być równomiernie oświetlona, żeby nie znajdowały się na niej żadne zacienione obszary. Takie kompleksowe podejście zapewnia bowiem wyższy poziom bezpieczeństwa. Oświetlenie światłem sztucznym sąsiadujących ze sobą pomieszczeń przeznaczonych na stały pobyt ludzi i do ruchu ogólnego (komunikacji), np. klatki schodowej i garażu, nie może wykazywać zbyt dużych różnic natężenia. W takich sytuacjach mógłby bowiem wystąpić efekt olśnienia przy przejściu między tymi pomieszczeniami.
Zachowując wymienione wcześniej parametry, warto też dobierać oświetlenie, które nie będzie zbyt drażniące dla ludzkiego oka. Rozwiązaniem są np. półprzezroczyste klosze, dzięki którym padające światło jest bardziej rozproszone i łagodne dla oczu.
Projektując instalację oświetleniową w budynkach wielorodzinnych, nie można też zapomnieć np. o oświetleniu zewnętrznym. Każde wejście do klatki schodowej w takim budynku powinno być wyposażone w elektryczne oświetlenie zewnętrzne.
Kolejnym istotnym elementem są włączniki. Wprawdzie coraz powszechniej stosuje się automatyczne systemy włączania i wyłączania światła, to wciąż jednak, zwłaszcza w starszym budownictwie, światło jest włączane tradycyjnie. Włączniki światła powinny być tak rozplanowane, żeby zapewnić łatwy do nich dostęp i to bez względu na to, na której kondygnacji zamierzamy włączyć lub wyłączyć światło.
Jakie oprawy oświetleniowe na klatkę schodową wybrać?
Żadne przepisy ani normy nie precyzują i nie nakazują stosowania określonych rozwiązań oświetleniowych na klatkach schodowych w budynkach wielorodzinnych. Wiele zależy więc od inwencji projektantów, wymagań wykonawcy czy potrzeb dopasowanych do konkretnych, często specyficznych warunków panujących w danym budynku. Można stosować więc tradycyjne rozwiązania, które wciąż spotyka się w wielu polskich blokach mieszkaniowych, ale też nowoczesne, zaawansowane techniki i urządzenia oświetleniowe.
Choć na klatkach schodowych można spotkać również lampy wiszące, to jest to jednak rozwiązanie coraz rzadziej spotykane, głównie ze względu na względy praktyczne. W wąskich i niezbyt wysokich klatkach schodowych wiszące punkty świetlne mocno utrudniałyby przenoszenie większych elementów (np. szaf czy sprzętu AGD) i zwiększałyby ryzyko ich uszkodzenia. Zdecydowanie lepiej sprawdzą się na klatkach plafony czy kinkiety. Zwłaszcza plafony sufitowe o kształcie płaskiego klosza, który nieznacznie tylko odstaje od sufitu, są rozwiązaniem dużo bardziej praktycznym, jeśli chodzi o wspomniany transport elementów o dużych gabarytach. W tego typu oprawach świetlnych wymiana żarówek jest jednak bardziej skomplikowana.
Wśród często stosowanych rozwiązań na klatkach schodowych można obecnie spotkać wiele innych form oświetleniowych, w tym m.in. diody, reflektory, same żarówki czy listwy LED-owe. Ciekawym rozwiązaniem są listwy LED, które można dopasować indywidualnie do każdego obiektu i zamontować w różnych miejscach na klatce schodowej, uzyskując ciekawe efekty wizualne.
Innym wartym rozważenia rozwiązaniem są oprawy typu downlight, które są wbudowane w sufit i umożliwiają punktowe skierowanie światła w dół. Zapewniają przy tym poczucie większej przestronności, a przy tym nie utrudniają wspomnianego wyżej transportu dużych elementów. Wprawdzie częściej można je spotkać w biurowcach bądź obiektach handlowych, nie oznacza to jednak, że nie można ich zastosować również na klatkach schodowych w budynkach wielorodzinnych.
W nowoczesnym budownictwie coraz częściej można spotkać także oświetlenie montowane na stopniach schodów lub na ścianach na wysokości schodów. Takie rozwiązanie nie razi i nie powoduje olśnienia, a przy tym redukuje ryzyko potknięcia się na schodach.
Dlaczego oświetlenie LED sprawdzi się na schodach?
Oprawy oświetleniowe to jedno, ale równie ważny jest dobór odpowiedniego źródła światła. Również w tym przypadku można spotkać budynki z tradycyjnymi rozwiązaniami, jak i tymi bardziej zaawansowanymi technologicznie. Tradycyjne żarówki charakteryzują się ciepłą barwą, są tanie w zakupie, ale wymagają częstszej wymiany. Lepsze pod tym względem są żarówki halogenowe (dostępne w wersjach wysokonapięciowej 230 V i niskonapięciowych 6, 12 lub 24 V), których trwałość jest około dwa razy dłuższa, a dodatkowo zapewniają większą ilość światła.
Kolejnym etapem rozwoju w obszarze źródeł światła są świetlówki (dostępne w wersji z ciepłym i zimnym zapłonem). Mają one zdecydowanie dłuższą trwałość niż oba poprzednie rozwiązania i są oferowane z różnymi parametrami oświetleniowymi.
Jednak obecnie najpowszechniej stosowane jest oświetlenie LED-owe, które ma szereg zalet w porównaniu z innymi rodzajami światła. Przede wszystkim charakteryzuje się ono najdłuższą trwałością (jest najmniej wrażliwe na częste włączanie i wyłączanie i odporne na uszkodzenia mechaniczne), zużywa nawet o 80–90% mniej energii niż tradycyjne źródła światła, ma wyższą sprawność i jest dostępne w szerokim zakresie parametrów świetlnych, dzięki czemu łatwo je dopasować do różnych zastosowań.
Wprawdzie LED-y są nieco droższe niż tradycyjne źródła światła (choć ich cena w ostatnim czasie wyraźnie spadła), to jednak inwestycja w ten rodzaj oświetlenia powinna się szybko zwrócić.
Co również istotne, technologia LED bardzo dobrze współpracuje z wszelkiego typu systemami sterowania oświetleniem, inteligentnymi czujnikami i innymi podobnymi rozwiązaniami. Można je stosować z rozmaitymi oprawami, dzięki czemu łatwo je dopasować do różnej stylizacji w budynkach.
Energooszczędne oświetleniu w bloku
Ponieważ koszty oświetlenia części wspólnych w budynkach wielorodzinnych ponoszą solidarnie wszyscy lokatorzy, z reguły oczekuje się, żeby były one jak najniższe. Oznacza to zarówno w miarę możliwości jak najniższy koszt początkowy zaprojektowania i stworzenia takiej instalacji, jak i niskie koszty eksploatacji światła na klatkach schodowych i innych ciągach komunikacyjnych.
Jak najniższy koszt zużycia energii na ten cel jest szczególnie istotny w tych obiektach, w których światło nie jest regulowane automatycznie i istnieje ryzyko, że będzie się ono paliło np. nawet całą noc. Wyższe koszty oświetlenia mogą pojawić się również w budynkach o dość skomplikowanym układzie komunikacyjnym, który będzie wymagał użycia większej liczby opraw oświetleniowych.
W każdej sytuacji warto jednak stosować efektywne energetycznie rozwiązania, które pozwolą ograniczyć zużycie energii, a finalnie zmniejszą rachunki za prąd. Dobór energooszczędnego oświetlenia powinien nastąpić już na etapie projektu, gdyż w późniejszym czasie wdrożenie innowacyjnych rozwiązań może wiązać się już z większymi modyfikacjami i wyższym kosztem inwestycji.
Żeby chęć maksymalizacji oszczędności nie wpłynęła negatywnie na kwestię bezpieczeństwa poruszania się po klatce schodowej, warto stawiać na diody LED, które przy niższym poborze energii zapewniają odpowiednie parametry świetlne. To obecnie najbardziej efektywny sposób na zmniejszenie zużycia energii przy zachowaniu takiej samej ilości światła. Rzadziej się zużywają, co przekłada się na niższe koszty konserwacji instalacji oświetleniowej w budynkach mieszkalnych (wymiana źródeł światła w wysokich pomieszczeniach sprawia dodatkowe trudności).
Obok oświetlenia w technologii LED duże oszczędności zużycia energii mogą zapewnić również wszelkie automatyczne i inteligentne rozwiązania sterowania oświetleniem. Coraz szersza oferta z obszaru automatyki budynkowej w dużej mierze nastawiona jest na zmniejszenie zużycia energii elektrycznej. Różne czujniki działające na podczerwień czy mikrofalowe odpowiadają za włączanie i gaszenie światła.
Rozwiązaniem najprostszym do wdrożenia są czasowe wyłączniki światła, pozwalające uniknąć sytuacji, gdy w nieuczęszczanych klatkach godzinami pozostaje włączone światło. Jeszcze precyzyjniej włączaniem i wyłączaniem światła na klatkach schodowych sterują czujniki ruchu. Odpowiadają one za automatyczne włączanie światła w momencie wykrycia ruchu w danej przestrzeni. Po określonej ilości sekund, gdy czujnik nie wykryje żadnego ruchu, światło automatycznie się wygasza. W klatkach schodowych, które mają dostęp do okien, a więc i oświetlenia słonecznego, warto zastosować czujniki natężenia oświetlenia. W ciągu dnia, przy odpowiednim nasłonecznieniu światło na klatce nie będzie się załączać lub będzie świecić z mniejszym natężeniem, a jedynie nocą lub przy dużym zachmurzeniu oświetlenie załączy się z pełną mocą. Jednym z bardziej rozbudowanych systemów sterowania oświetleniem jest cyfrowy system DALI. Pozwala on na precyzyjne sterowanie zarówno całym oświetleniem w budynku, jak i poszczególnymi oprawami.
- Przeczytaj również: Fotowoltaika na dachu budynku wielorodzinnego. Przykłady inwestycji. Czy to się opłaca?
Oświetlenie ewakuacyjne klatki schodowej
Osobną kwestią w przypadku oświetlenia klatki schodowej jest oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne. Według wspomnianego Rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, oświetlenie ewakuacyjne należy stosować m.in. na klatce schodowej w budynkach oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym i w wysokich oraz wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego. Oprawy oświetlenia ewakuacyjnego powinny znaleźć się m.in. przy każdych drzwiach wyjściowych (wyjściach ewakuacyjnych), schodach (każdy stopień powinien być oświetlony bezpośrednio), w pobliżu zmiany poziomu i zmianie kierunku (przy skrzyżowaniu korytarzy).
Najlepiej gdy oświetlenie awaryjne włącza się automatycznie i to już w ciągu 5 s po zaniku oświetlenia podstawowego, a przy tym zapewnia oświetlenie przez minimum 1 godz.
Dokładne zaplanowanie całej instalacji oświetlenia klatki schodowej, ze szczegółowym rozmieszczeniem punktów świetlnych, doborem opraw, parametrami świetlnymi jest niezwykle istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa poruszania się po częściach wspólnych budynków mieszkalnych. Warto korzystać z najnowszych rozwiązań technologicznych, które coraz częściej tworzone są z myślą o podniesieniu efektywności energetycznej całego systemu, co dla użytkowników może oznaczać wymierne korzyści. I wreszcie, oświetlenie klatki schodowej nie musi być podporządkowane wyłącznie względom praktycznym. Dostępne rozwiązania pozwalają także na poprawę estetyki całej klatki schodowej – oprawy świetlne mogą np. stanowić atrakcyjną dekorację sufitów i ścian, podkreślać różne style, a nawet tworzyć ciekawą grę świateł i cieni w całej klatce.
