Zaplanuj zieleń na placu zabaw. Co posadzić? Które rośliny mogą być niebezpieczne?

Potrzeba ukształtowania przestrzeni atrakcyjnej i przyjaznej dla dzieci wymaga wprowadzenia różnych form zieleni. Aby w pełni wykorzystać jej potencjał, warto wybierać gatunki roślin, które będą bezpieczne dla dzieci i innych użytkowników placów zabaw.

Spis treści

1. Uwarunkowania formalne
2. Dlaczego na placu zabaw jest potrzebna zieleń?
3. Dobór roślin a podział funkcjonalny placu zabaw
4. Jakie rośliny sprawdzą się na placu zabaw?
5. Niebezpieczne drzewa i krzewy - jakich roślin nie sadzić na placu zabaw?

Stworzenie atrakcyjnego placu zabaw na terenie osiedla mieszkaniowego jest sporym wyzwaniem. Trzeba spełnić szereg wymagań formalnych związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa. Ciekawe urządzenia przeznaczone do zabawy i wygodne nawierzchnie spełniające obowiązujące normy to jednak nie wszystko.

Uwarunkowania formalne

Zgodnie z treścią pkt. 1 § 40 (Place zabaw i miejsca rekreacyjne) Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75, poz. 690 ze zm.) „w zespole budynków wielorodzinnych objętych jednym pozwoleniem na budowę należy, stosownie do potrzeb użytkowych, przewidzieć place zabaw dla dzieci (…), przy czym co najmniej 30% tej powierzchni powinno znajdować się na terenie biologicznie czynnym, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej”.

Za teren biologicznie czynny – zgodnie z § 3 ust. 22 ww. Rozporządzenia – uznaje się „teren o nawierzchni urządzonej w sposób zapewniający naturalną wegetację roślin i retencję wód opadowych, a także 50% powierzchni tarasów i stropodachów z taką nawierzchnią oraz innych powierzchni zapewniających naturalną wegetację roślin, o powierzchni nie mniejszej niż 10 m², oraz wodę powierzchniową na tym terenie”.

Należy jednocześnie zaznaczyć, że posadzenie roślin w gruncie rodzimym pozwoli na stworzenie bardziej trwałych i wytrzymałych struktur zieleni. Umożliwi także ukształtowanie kompozycji stanowiącej bardziej atrakcyjną oprawę terenu zabaw, jak i dającej większe możliwości wykorzystania roślin do zabawy.

Dlaczego na placu zabaw jest potrzebna zieleń?

Zieleń terenów osiedlowych pełni wiele funkcji. Podnosi atrakcyjność przestrzeni dzięki wysokim walorom ozdobnym roślin, pełni funkcje zdrowotne i ekologiczne przyczyniając się do poprawy jakości środowiska zamieszkania.

Przeczytaj również:

• Tereny zieleni na osiedlu mieszkaniowym - wymogi formalne, zarządzanie terenami zieleni
• Place zabaw 2023. Projektowanie, wyposażenie, kontrole

W przypadku terenów zabaw rola roślin jest znacznie większa. Przebywanie wśród zieleni pozwala najmłodszym na obcowanie z naturą, co jest istotne zwłaszcza w silnie zabudowanych obszarach miejskich. Tereny, w których występują drzewa, krzewy, powierzchnie trawiaste czy kwitnące byliny, tworzą bardzo dobre warunki i kreują miejsca do aktywności fizycznej. Możliwość wspinaczki na drzewo wspiera rozwój motoryki, a zabawy konstrukcyjne przy wykorzystaniu elementów roślin pozytywnie wpływają na rozwój zdolności manualnych.

Plac zabaw zaaranżowany wśród zieleni jest unikalną przestrzenią przygód i rozbudzania wyobraźni. Odpowiedni dobór roślin wykorzystujący ich zmienność dobową i sezonową, unikalne cechy związane z pokrojem, a także różną wielkością i kolorem ich poszczególnych części (kory, liści, kwiatów, owoców, nasion) oddziałują na zmysły zapewniając unikalne doznania i wszechstronny rozwój.

Obecność zieleni na placu zabaw rozwija umiejętności poznawcze, które dotyczą zarówno obserwacji przyrody, badania niepowtarzalności roślin, jak i eksperymentowania w zależności od indywidualnych potrzeb każdego dziecka. Edukacja odbywa się w takich przestrzeniach poprzez zabawę połączoną z odkrywaniem roli zieleni dla środowiska i człowieka, pozwala także na naukę szacunku dla przyrody. Wiedza ta powinna być podstawą tworzenia atrakcyjnych terenów zabaw przy udziale zieleni, co możliwe jest nawet w niewielkiej przestrzeni osiedlowej.

Dobór roślin a podział funkcjonalny placu zabaw

Właściwy dobór zieleni na placu zabaw pozwoli wykorzystać jej obecność do wielu zadań. Kilka drzew o wyżej osadzonej i szerszej ażurowej koronie stworzy korzystny mikroklimat miejsca, zapewniając odpowiednią ilość cienia niezbędnego w czasie lata i silnych upałów. Dobrze sprawdzą się gatunki liściaste, które zimą nie zasłonią słońca.

Pojedyncze egzemplarze drzew zimozielonych zapewnią większą ochronę przed zimnym wiatrem również na wiosnę, zanim pojawią się liście na pozostałych roślinach. Najlepiej zachować istniejące, dojrzałe i zdrowe egzemplarze drzew już przystosowane do warunków danego miejsca, a w przypadku nowych nasadzeń powinny być to rośliny szybko rosnące, zwłaszcza w młodym wieku.

Krzewy sprawdzą się jako element naturalnego ogrodzenia – można je zaaranżować w formie żywopłotów, i np. zakryć nimi trwałe ogrodzenie. Pozwoli to także na lepszą osłonę od uciążliwości występujących w bezpośrednim otoczeniu placu zabaw.

Grupy krzewów można też wykorzystać do wprowadzenia podziału funkcjonalnego na większym placu zabaw, np. wydzielić strefy przeznaczone dla dzieci w różnym wieku (zwłaszcza najmłodszych) podnosząc komfort przebywania i bezpieczeństwo na placu zabaw. Odpowiednio dobrana roślinność pozwala stworzyć kameralne zakątki, jak i oprawy miejsc z wybranymi urządzeniami zabawowymi, np. huśtawkami, zachowując oczywiście odpowiednio dużą strefę bezpieczeństwa.

Jakie rośliny sprawdzą się na placu zabaw?

Wśród odpornych krzewów, które się sprawdzą na placu zabaw, można wymienić wierzby, tawuły, a także takie gatunki jak np.: dereń świdwa, leszczyna pospolita, budleja skrętolistna i budleja Davida (wabiąca motyle) lub formowany na żywopłoty – grab pospolity.

Obszar dostępny na stworzenie placu zabaw zdeterminuje liczbę i wielkość zastosowanych roślin, ale nie powinien ograniczać wprowadzania tych o wysokich walorach ozdobnych – powinny one wyglądać atrakcyjnie przez dłuższy czas i być odporne na warunki miejskie. Muszą także charakteryzować się dużą przydatnością do zabawy.

Najlepiej wybierać rośliny charakteryzujące się szybkim i silnym wzrostem, znaczną odpornością na uszkodzenia – zwłaszcza mechaniczne (np. wierzby, które dodatkowo będą przydatne do uformowania elementów zabawowych takich jak żywe szałasy i tunele). Powinny być także odporne na choroby i szkodniki. Dobrym rozwiązaniem będzie stosowanie roślin o małych wymaganiach siedliskowych i samoodnawiających się.

Inny ważny aspekt to zapewnienie tworzywa do zabawy, a w tym przypadku sprawdzą się rośliny wydające kasztany, żołędzie, szyszki, a także mające atrakcyjne liście. Polecane gatunki roślin to: kasztanowiec biały, dąb szypułkowy, jarząb pospolity i mączny, leszczyna turecka, orzech włoski, klon pospolity, jawor i polny, lipa drobnolistna i szerokolistna, grab pospolity (również stosowany na żywopłoty).

Wysokie walory edukacyjne zapewnią rośliny o znaczeniu symbolicznym i kulturowym dla danego miejsca, jako forma nawiązania do lokalnych tradycji. Warto także sadzić gatunki sprzyjające bytowaniu ptaków i owadów pożytecznych.

Niebezpieczne drzewa i krzewy - jakich roślin nie sadzić na placu zabaw?

Mimo iż nie ma regulacji związanych z zakazem sadzenia wybranych gatunków roślin na placach zabaw, istnieje kilka zasad, które należy spełnić, aby te przestrzenie były bezpieczne. Wiele roślin jest toksycznych – szczególnie trujące mogą być ich niektóre części, wydające się niezwykle atrakcyjne dla dzieci. Na pewno nie można sadzić tych, które uznane są za niebezpieczne ze względu na wysoki stopień toksyczności.

Niebezpieczne mogą okazać się także gatunki mające kolce i ciernie. Nie jest jednak możliwe wyeliminowanie wszystkich roślin – wkomponowanie tych mniej groźnych pozwoli dzieciom poznać niebezpieczeństwa i nabrać szacunku do przyrody. Dodatkowo, zazwyczaj te rośliny – ze względu na ich właściwości „obronne” – najlepiej przetrwają trudne warunki panujące na intensywnie użytkowanym placu zabaw. Na pewno nie można sadzić gatunków o długich i/lub silnie tnących kolcach i cierniach, jak głóg ostrogowy czy róża dzika.

Równie trudne będzie uniknięcie roślin alergizujących, zarówno drzew, krzewów czy traw, ponieważ wiele z nich powszechnie stosowane jest w przestrzeni osiedli mieszkaniowych i rośnie w miejscach sąsiadujących z placami zabaw.

Należy też zwrócić uwagę na drzewa, które mają widoczne uszkodzenia świadczące o ich osłabionej statyce. Wśród cech stanowiących zagrożenie wymienia się znaczne i nienaturalne pochylenie, martwe drewno/posusz, znaczne ubytki pnia i konarów, pęknięcia pnia i konarów, silne rozwidlenia wskazujące na możliwość rozłamania, a także znaczne i widoczne uszkodzenia korzeni. Rośliny takie wymagają przeprowadzenia ekspertyzy, w wyniku której może okazać się konieczne ich usunięcie. Można jednak pozostawić powalone pnie lub ich fragmenty jako elementy naturalnego placu zabaw.

Nie można także zapomnieć, że rośliny wymagają pielęgnacji dla utrzymania ich w dobrej kondycji, dzięki czemu pozostaną atrakcyjne i będą właściwie się rozwijać. Na terenie placu zabaw, gdzie przebywają dzieci, nie można stosować chemicznych środków ochrony roślin służących zwalczaniu szkodników. W przypadku zasilania roślin w składniki odżywcze wskazane jest stosowanie nawozów naturalnych (np. kompostu, ziemi liściowej), aby nie stwarzać niepotrzebnego zagrożenia dla najmłodszych użytkowników przestrzeni.

dr inż. Kinga Kimic, architekt krajobrazu, Katedra Architektury Krajobrazu, Instytut Inżynierii Środowiska SGGW w Warszawie